Petar Perunovic Perun - Biografija

Perunović, (Perun), Petar, guslar (Pjesivci, Niksić, 24.04.1880. — 09.06.1952). Godine 1900. prešao iz Crne Gore u Srbiju, u Šabac, gde mu je nastavnik muzike bio R. Tolinger. U Negotinu završio Učiteljsku školu (1910). Javno počeo pevati uz gusle 1908. u Beogradu, pred spomenikom kneza Mihaila, u znak protesta protiv aneksije Bosne i Hercegovine. Kao dobrovoljac učestvovao u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Pre svakog okršaja pevao je uz gusle i hrabrio vojsku.

Godine 1910. nastupao na sokolskim sletovima u Sofiji i Plevni, 1912. u Pragu prilikom otkrivanja spomenika Palackome. U Americi je uz gusle snimio na gramofonskim pločama bogat niz narodnih pesama.

Literatura:
M. Murko, Tragom srpsko-hrvatske narodne epike, Zagreb 1951. I, str. 144—149.
J. Vukmanović, Smrt guslara P. Perunovića, Pobjeda, 1952.

J. M. i R. Đ

O životu Petra Perunovića Peruna (1880—1952) saznajemo iz biografija čiji autori nisu etnomuzikolozi.29 Iako je u naslovima istaknuto da se odnose na Peruna kao guslara, što je i nezaobilazno s obzirom na to da je pevanje epskih pesma bila njegova životna preokupacija, moglo bi se reći da su podaci bitni za tumačenje (muzičkog) stila više "provučeni" kroz narativ, nego što su njegova tema. Epizode o muzičkim sposobnostima njegove majke (navodi se da je bila poznata po pevanju i tuženju) i Perunovom ranom ispoljavanju talenta (još kao sasvim mali svojim pevanjem je privlačio pažnju i odraslih ljudi), sugerišu da je u pitanju genetska predodređenost za bavljenje muzikom. U biografijama se ističe i da je Perun bio jedan od guslara-intelektualaca (bio je učitelj po struci), što je, uz život u različitim varoškim i gradskim sredinama, svakako imalo velikog uticaja na razvoj njegovog mišljenja, pa i "muzičkog mišljenja" i izražavanja. I sam Perun je potvrdio da se važne promene koje je svesno uveo u pevanje epskih pesama odnose na dikciju i akcentuaciju — "jasno" pevanje svih slogova,30 što se može povezati s njegovim opštim obrazovanjem, ali i s promenom funkcije epike, pa i njene muzičke komponente. On je verovatno prvi guslar koji je imao i izvesno formalno muzičko obrazovanje: osnovne predstave o klasičnoj muzici stekao je u Gimnaziji u Šapcu, a kada se preselio u Beograd upisao se u Srpsku muzičku školu. Ova vrsta podataka u Perunovim biografijama data je više kao kuriozitet, bez ulaženja u detalje koji su od značaja za procenu mere uticaja muzičkog obrazovanja na artikulisanje njegovog prirodnog glasovnog potencijala, ali i na formiranje njegovog ukupnog načina mišljenja "o muzici" i "kroz muziku". Sudeći prema opisima i snimcima njegovog pevanja Perun je imao visok, prodoran i veoma pokretljiv glas. Njegov, u guslarskim relacijama "belkantistički" način pevanja svakako je utemeljen na prirodnim kvalitetima glasa, ali se može pretpostaviti da je svoju vokalnu tehniku razvijao i pod uticajem načina pevanja koji se podrazumevao u zapadnoevropski profilisanom muzičkom obrazovanju i drugim muzičkim žanrovima. Perunovoj impozantnoj guslarskoj karijeri posvećena je u njegovim biografijama srazmerna pažnja, ali je izostalo adekvatno povezivanje s kontekstom koje bi osvetlilo intenzivnu interakciju između aktuelnih promena u društvu i kulturi i njegovog individualnog guslarskog stila. Naime, čini se da je od ključnog značaja za Perunovu ulogu u tradiciji bilo podudaranje njegove karijere s periodom kulturne tranzicije koja je zahvatila čak i "tvrđavu" patrijarhalnosti i srpske epike, njegovu rodnu Crnu Goru. Specifične prirodnogeografske odlike i istorijske okolnosti uslovile su vekovnu izolovanost ove oblasti i sporu evoluciju kulture. Pleme je bilo osnovna ćelija društva, a ilustrativno je svedočenje Vuka Karadžića da "ni grada, ni varoši, u cijeloj zemlji nema nigđe".31 Tragovi feudalizma zadržali su se u ovim krajevima do sredine XIX veka, a na kraju tog stoleća stočarstvo je i dalje bilo glavno zanimanje stanovništva.32 Ovo je, osim s prirodom, bilo i u direktnoj vezi sa neprestanim ratovanjem, koje zato (pišući o Crnogorcima) Pavle Rovinski tretira kao "etnološku kategoriju".33 Usmeno prenošenje bilo je tesno povezano s čvrstim kanonima tradicije, što je obezbeđivalo dugo opstajanje uz minimalne promene. U pamćenje su se urezivala saznanja o precima i do dvadesetak generacija unazad.34 Tako je Crna Gora postala riznica veoma arhaičnih folklornih formi. Prva značajnija modernizacija ovog društva otpočela je sredinom 70-ih godina XIX veka, tačnije posle Berlinskog kongresa i kao prelazak iz agrarnog u industrijsko društvo trajala do Drugog svetskog rata.35 Tek tada se osnivaju prve škole, a obavezna besplatna osnovna nastava ustanovljava se 1907.36 Procenjuje se da je početkom XX veka u Crnoj Gori bilo svega 15% gradskog stanovništva, sasvim uslovno uzimajući pojam "grad".37 Dakle, Perun je rođen u vreme tek započete modernizacije crnogorskog društva, pa ga je ambicioznost po završenom osnovnom obrazovanju odvela "u svet" — u Šabac, koji je u ono vreme bio ekonomski veoma napredan, a u kulturnom pogledu - evropski orijentisan,38 a zatim i u Beograd, gde ga je nacionalno opredeljenje u sprezi s temperamentom potaklo na angažovanje u istorijsko-političkim događajima. Impulsivnim reakcijama i eksponiranjem u velikim gradskim sredinama privukao je pažnju tadašnjih medija koji su doprineli da postane "javna", "popularna" ličnost. On je prvi guslar koji je imao koncertne turneje po gotovo svim južnoslovenskim krajevima, stigao je do centralne i zapadne Evrope, pa čak i do Amerike,39 što je podrazumevalo kontakte s drugim kulturama, kao inspiracijama i uticajima, i kao drugom, "modernom" publikom, kulturno različitom od tradicionalnog epskog auditorijuma u njegovom rodnom kraju. Perunov stil se tako formirao kao odgovor na zahteve novog vremena i šireg, "srpskog prostora", u kontekstu koji je uslovljavao da (opšteprihvatljive) umetničke tvorevine sadrže dovoljno jasnu vezu sa do tada važećim vrednostima, čuvajući tako kulturni i nacionalni identitet, ali i "sveže" elemente koji su ih približavali estetici "novog doba". I sam Perun je isticao odnos poštovanja prema tradiciji, ali i osvešćen inovativni pristup s namerom da se ona unapredi. Ideja progresa, promena s naglaskom na unapređenju, jedna je od odlika modernog načina mišljenja.40 Ipak, ključni kriterijum je prihvatanje inovacije od strane kolektiva, njena "rutinizacija".41 O Perunovom širokom uticaju na guslarske krugove već na nivou savremenika svedoče terenski istraživači onog vremena. Murko pominje čitavo mnoštvo guslara koji su bili pod Perunovim uticajem, a Vinš se čak kritički osvrnuo na "pomodarske" guslare koji su nepromišljeno odbacivali upravo najdragocenije i najkarakterističnije odlike junačke pesme.42 Verovatno je da su reakcija publike i prihvatanje "kolega", kao pozitivna reakcija, uticali da Perun zadrži svoj specifični stil. Tako se tek na osnovu kompleksne biografije, odnosno uspostavljanja relacije između Perunove biografije u "užem" smislu i "biografije kolektiva", otkriva složeni proces nastanka stila koji se često pominje kao prekretnica u srpskoj guslarskoj tradiciji.

__________________

29 Anica Šaulić, "Petar Perunović - narodni guslar", Glasnik Etnografskog instituta SAN, knj. P-Š (1953-1954), 663-685; Mirko Dobričanin, Guslar Perun, III izdanje, Interpress (biblioteka Iskre vremena), Beograd 2002.
30 Matija Murko, Tragom srpsko-hrvatske narodne epike, JAZU, Zagreb 1951, 148.
31 Vuk Stefanović Karadžić, "Crna Gora i Crnogorci. Prilog poznavanju evropske Turske i srpskog naroda", [u knjizi autora:] Etnografski spisi. O Crnoj Gori, Prosveta - Nolit, Dela Vuka Karadžića, prir. Milenko Filipović i Golub Dobrašinović, Beograd 1985, 271.
32 Sreten Vujović, "Crnogorsko selo u tranziciji", [u:] Selo u Crnoj Gori. Radovi sa naučnog skupa, Podgorica, 18-20. decembar 2002, ur. Petar Vlahović, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti - Univerzitet Crne Gore (knj. 66), Podgorica 2004, 93.
33 Pavle A. Rovinski, Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti, tom 2, Cetinje
1994, 6.
34 Petar Vlahović, Selo u Crnoj Gori, [u:] Selo u Crnoj Gori. Radovi sa naučnog skupa, Podgorica, 18-20. decembar 2002, ur. Petar Vlahović, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti - Univerzitet Crne Gore (knj. 66), Podgorica 2004, 17.
35 S. Vujović, Nav. delo, 92.
36 Jagoš Jovanović, Istorija Crne Gore, drugo, ispravljeno i dopunjeno izdanje, CID - Izdavački centar, Podgorica - Cetinje 1995, 310-311, 383; Radoš Ljušić, Istorija srpske državnosti, knj. II: Srbija i Crna Gora - novovekovne srpske države, SANU - Ogranak u Novom Sadu - "Beseda", izdavačka ustanova Pravoslavne eparhije bačke - Društvo istoričara južnobačkog i sremskog okruga, Novi Sad 2001, 276.
37 S. Vujović, Nav. delo, 94.
38 Osnovni podsticaj da se muzički obrazuje dobio je već u kući porodice Vinaver, u kojoj je živeo neko vreme, a značajan podatak je da je u to vreme u šabačkoj gimnaziji muziku predavao Čeh Robert Tolinger, koji je đake upoznao i sa fabričkim, "evropskim" instrumentima.
39 Perun je bio angažovan kao jedan od agitatora koji su poslati u Ameriku da motivišu srpske emigrante za učešće u Prvom svetskom ratu.
40 Edward Shils, Tradition, Faber and Faber Limite, London, Boston 1981, 2-3.
41 Isto, 230.
42 W. Wunsch, Op. cit., 54.

- - -



Danka Lajić-Mihajlović
ETNOMUZIKOLOŠKI "PORTRET" NARODNOG MUZIČARA: GUSLAR

GUSLAR KOJI JE PEVAO PUPINU I TESLI

Narodni guslar i učitelj Petar Perunović Perun, iz Pješivaca, prvi na ovim prostorima snimio guslarsku ploču. Bio je učitelj, patriota i guslar. Vojevao u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom

Da nije bilo publiciste Mirka Dobričanina iz Beograda, ko zna da li bi ime narodnog guslara i učitelja Petra Perunovića Peruna iz Pješivaca kod Nikšića bilo sačuvano od zaborava. Bio je učitelj, patriota i guslar, koji je prvi na ovim prostorima pre jednog veka snimio guslarsku ploču! Taj prvenac, na kojem su četiri epske pesme, ovih dana njegova rodbina je presnimila na CD i besplatno deli.

Zahvaljujući Dobričaninu, ali i Perunovim bratstvenicima, sve ono vredno (a toga je mnogo), sazdano je između korica Mirkovog dela "Guslar Perun". Reč je o čoveku koji je živeo od kraja 19. do sredine prošlog veka, između Crne Gore, Srbije i daleke Amerike. Prvi put je javno uz gusle zapevao u Beogradu (1908. godine), i to kod spomenika kneza Mihaila protestujući na taj način protiv aneksije Bosne i Hercegovine. Omirisao je Perun i barut, video krvi i smrt, jer je kao dobrovoljac učestvovao u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, vojevajući i uz gusle hrabreći saborce. Godine 1914. bio je ranjen u borbi na Gučevu, a parčad šrapnela raznela su vrh gusala.

O njemu je pripovedao čak i Dobrica Ćosić u romanu "Vreme smrti".

U svom veku često se viđao sa Mihailom Pupinom i Nikolom Teslom, pevao im uz gusle i oduševljavao ih!

— U knjizi "Ko su Sloveni" Paja Radosavljević, profesor Univerziteta u Njujorku, prvi srpski doktor pedagogije, pominje guslara Perunovića. Kada je to delo pročitao Tesla zamolio je profesora da dovede guslara, upozna se sa njim i čuje kako gudi - priča za "Novosti" Mirko Dobričanin. — Zna se da je Peruna još od mladih dana pritiskala želja da upozna Teslu i ispunila mu se! Prvu gramofonsku ploču, koju je snimio u SAD, poklonio je velikom naučniku iz Like, kao i svoju deseteračku pesmu "Oda o Tesli". Slušao je genije Perunove ploče, koje su nađene u njegovoj zaostavštini. Možda je Tesla u njima nalazio inspiraciju.

Na svu sreću, vreme i ratovi nisu uspeli izbrisati Perunovo svedočanstvo o njegovom prvom susretu sa Teslom 1916. godine, kao i Nikolino obraćanje njemu, koje je Dobričanin objavio u svojoj knjizi:

"Meni je drago što vas vidim. Vi ste vojnik i guslar. Ja volim gusle i narodnu pjesmu. Imam ćirilicom štampane sve narodne Vukove pjesme i često pročitam po koju, koliko da se osvežim narodnim duhom i ne zaboravim srpski jezik. Gusle su mi ostale u dragoj uspomeni još dok sam bio dijete u Lici..." Potom je Perun uzeo gusle u svoje ruke i zapevao epsku pesmu "Stari Vujadin".

"Primijetio sam da sam na Teslu učinio dobar utisak. U sredini pjesme Tesla se malo zanese, a niz obraze mu potekoše suze. Mene to još više oduševi, te sam sve snažnije pjevao. Poslije svršene pjesme, Tesla ustade i snažno mi steže ruku. Tada mi reče: 'Gusle su najjača sila da osvoje dušu Srbinu!' Iza pjesme "Stari Vujadin", pjevao sam mu "Omer i Merima" i "Boj na Kumanovu"..."

Nažalost, nisu se Crnogorci previše odužili Perunu. U selu Tunjevo (nikšićki kraj) podignuta je bista, i to je sve. U Nikšiću nema ulice sa njegovim imenom, ali ima u Beogradu. Njegove gusle čule su se na Univerzitetu Kolumbija, na Sorboni, na raznim frontovima. Večni mir našao je na groblju u rodnom selu Drenovštica nedaleko od Ostroga kod Nikšića.


ODA TESLI

Petar Perunović Perun napisao je stihove, posvećene Nikoli Tesli. Kada ih je Tesla čuo nije mogao sakriti radost:

"Slavni Tesla, genije nauke,
Zmaj ognjeni iz junačke Like,
Od slovenske krvi i kolena,
Lički Srbin od Južnih Slovena,
Šaljem vama gusle crnogorske
I četiri ploče gramofonske,
Da se vama u samoći nađu,
Kad vam misli vasionom zađu..."

izvor;riznicasrpska

AVIONI POLEĆU BEZ PISTE

Gusle su bile glas naroda i u nacionalnom i u socijalnom smislu, bile su glas porobljenih i poniženih naroda ili siromašnih društvenih slojeva, ili jednih i drugih. U vreme pokreta za stvaranje nacionalnih država Južnih Slovena u XIX veku, gusle su bile tumačene kao glas slovenskog naroda i korišćene kao simbol legitimiteta borbe za nezavisnost od stranih, odnosno turskih ili austrougarskih gospodara. Socijalni identitet pobunjenog naroda bio je jasnije određen (kao "kuka i motika", odnosno "sirotinja raja") od njegovog nacionalnog identiteta, koji je često ostajao opšteslovenski. U portretu Petra Perunovića, najpoznatijeg guslara u Jugoslaviji između dva svetska rata, Radosav Medenica iznosi podatak da je Perunović pevao na sveslovenskom sokolskom sletu u Pragu 1912. godine, da je za tu priliku sastavio i otpevao i jednu pesmu u slavu češkog "oca nacije" Františeka Palackog i da je odmah zatim "Perun na njegov spomenik položio i gusle kao simbol slovenske sloge i veličine".

Priredio: Milovan Matić
Deo članka "Tajna veza sa precima" čiji je autor Ivan Čolović

~

"Početkom rata u Ameriku je doputovao i poznati crnogorski guslar Petar Perunović, kako bi nastupao u okviru propagandnih akcija za prikupljanje dobrovoljaca spremnih da se bore protiv Centralnih sila. Znameniti dr Paja Radosavljević, prvi srpski doktor pedagogije, upriličio mu je, između ostalog, i susret sa Teslom, znajući da je on u detinjstvu mnogo voleo junačke pesme, naročito one u kojima Marko Kraljević i Miloš Obilić 'razgone Turke na buljuke'.

Posle oslobođenja Srbije vratio se Perun u otadžbinu i odmah poslao svom zemljaku prigodan poklon sa posvetom: 'Slavni Tesla, genije nauke / Zmaj ognjeni iz junačke Like / Od slovenske krvi i kolena / Lički Srbe od Južnih Slovena / Šaljem vama gusle crnogorske / I četiri ploče gramofonske / Da se vama u samoći nađu / Kad vam misli vasionom zađu...'"

~

Upravo početkom Prvog svjetskog rata je u Ameriku stigao Petar Perunović-Perun, poznati crnogorski guslar. Njegov zadatak je bio da obilazi iseljeničke klubove i svojim guslanjem pobuđuje rodoljubiva osjećanja kako kod Crnogoraca, tako i kod ostalih Srba. Perunović se često viđao sa Mihailom Pupinom, a posjećivao je i Nikolu Teslu. Tesla i Perunović su uvijek vodili dugačke razgovore, a crnogorski guslar nije propuštao priliku da Tesli otpjeva po koju epsku pjesmu. O njihovom prvom susretu 1916. godine, Perunović je ostavio zaista dirljivo svjedočanstvo. Tada mu se Tesla obratio riječima:
"Meni je drago što vas vidim. Za vas sam čuo veoma pohvalno. Vi ste vojnik i guslar. Ja volim gusle i narodnu pjesmu. Imam ćirilicom štampane sve narodne Vukove pjesme i često pročitam po koju, koliko da se osvježim narodnim duhom i ne zaboravim srpski jezik. Gusle su mi ostale u dragoj uspomeni još dok sam bio dijete u Lici."

Perunović je potom zapjevao, pa o tome kaže:
"Već na početku pjevanja pjesme Stari Vujadin primijetio sam da sam na Teslu učinio dobar ustisak. U sredini pjesme Tesla se malo zanese, a niz obraze mu potekoše suze. Mene to još više oduševi, te sam sve snažnije pjevao. Poslije svršene pjesme, Tesla ustade i snažno mi steže ruku." Tada je Tesla i naglasio: "Gusle su najjača sila da osvoje dušu Srbinu!"

preuzeto sa sajta;riznicasrpska